Dag: 22 maart 2020

jt#19 – le trait donne à voir

de Franse taal heeft met ‘le trait’ een algemene aanduiding voor de lijn die je maakt met je hand die het Nederlands niet heeft. wij hebben ‘haal’, ’trek’, ‘krabbel’, ‘lijn’, ’teken’ , ‘snee’, ‘kerf’, ‘streek’,… maar niet die ene soortnaam die elk van die handelingen/resultaten van manuele handelingen dekt.

dat is toch niet onbelangrijk als je dan ziet dat menig discours rond die ’trait’ net gebouwd is op het gemeenschappelijke dat het woord ’trait’ lijkt in te richten. de ’trait’ is dat wat schrift en tekening gemeen hebben, maar meestal komt men niet eens tot die explicitering omdat de kunstwereld haar jargon heeft en de literaire wereld vooral leeft in ontkenning van het schrift.

die ‘verneinung’ van de realiteit van het schrift (ik moet dit nog verder onderzoeken maar Jacques Derrida leek zich bv. te schamen voor de schrijfakt zelf, hij schreef schuin met de andere arm ervoor ter bescherming, een merkwaardig psychologisch gegeven voor iemand die het schrijven ook los wou van de stem) is des te flagranter geworden sinds we nauwelijks nog manueel schrijven.
het ‘schrijven’ is verworden/geëvolueerd tot een technische interactie met apparatuur: het keyboard, de smartphone, de stemherkenningssoftware.

die technologisering van het schrijven was uiteraard voor de IT-revolutie al lang bezig met de snel evoluerende druktechnieken, de (elektrische) schrijfmachines, de stencilcultuur, de fotokopie…

we zouden het grofweg zo kunnen stellen: een eerste golf van interactie met de technologie van het gedrukte woord had je in het Modernisme met visuele ingrepen in de tekst en tekstueel-typografische doorwerkingen in de schilderkunst

een tweede golf van interacties tussen het technisch van de hand vervreemde schrift en de beeldcultuur vond in de jaren ’50-’70 van vorige eeuw plaats (we onderzoeken die periode in SATORAREPOTENETOPERAROTAS het Draaiboek-programma op ViLT), waar het eigenlijke schrift een eerste keer als herontdekte brug tussen de schrift en de beeldcultuur verkent werd (Michaux, Dotremont, Twombly om maar enkele namen te noemen)

de verder technologische evolutie maakte van de weeromstuit dat het eigenlijke handschrift in onze periode, de derde golf, helemaal vrij kwam voor het experiment in niet-communicatieve (oneigenlijke) zin, wat voor een groot deel het fenomeen van het Asemische Schrift (Asemic Writing) verklaren kan. veel werk dat als Asemic Writing gepresenteerd wordt herhaalt gewoon de experimenten van de eerste of tweede golf, zonder dat men er erg in heeft en vaak ook, we moeten eerlijk zijn, helaas zonder de kwaliteit en de gedrevenheid waarmee die eerdere experimenten werden uitgevoerd: ’t is een vrij slap afkooksel en vaak kent men de oorspronkelijke wassing niet eens

hoe dan ook, en dat is belangrijker: eigenlijk gebeurt er nu pas voor het schrift wat er ten tijde van het Modernisme gebeurde onder invloed van de fotografie met de mimetisch-communicatieve functie van de beeldende kunst. wat prompt een crisis van de schilderkunst veroorzaakte was het feit dat het schilderij niet meer hoefde te gelijken: het was de afbeelding als reden van bestaan kwijt aan de fotografie. voor een velen een bevrijding, maar niettemin: een crisis, waarvan het oeuvre van iemand als Bernard Réquichot, 50 jaar en twee wereldoorlogen na de ‘feiten’ nog steeds van getuigt.

zo ook is het schrift nu bevrijd van haar noodzaak om te ‘betekenen’. en hoe mooi is het niet dat in onze taal die beide velden van de Franse ’trait’ in één haal chiastisch kan worden samengevat:

het schrift betekende, de tekening beschreef, maar dat doen ze geen van beiden nog.